Een musketier op de maan
door Lode Melis
In 1897 bracht de Franse schrijver Emile Rostand een toneelstuk op de planken over een musketier met een heel grote neus, “Cyrano de Bergerac”. Cyrano wordt verliefd op de mooie Roxanne maar die heeft al een andere musketier op het oog. Volgens Cyrano slaat alles tegen omdat hij zo een lange neus heeft. Teleurgesteld schrijft hij haar brieven en doet net of die van zijn geliefde komen. En ja hoor … het stuk loopt triest af, maar het is wel heel romantisch.
Van 1619 tot 1655 leefde er in Frankrijk een échte Cyrano de Bergerac. Iedereen denkt altijd dat Cyrano zijn voornaam is en de Bergerac zijn achternaam. “Cyrano de Bergerac” is zijn achternaam, zijn voornaam was Hector.Hij was een schrijver en een filosoof, maar wel een vrolijke. Je vond hem meestal bij zijn vrienden aan de tapkast en hij kon aardig met zijn degen overweg.
Hij dreef bij voorkeur de spot met het katholieke geloof. Toen hij hoorde dat Galilei door de kerk veroordeeld was omdat hij beweerde dat de aarde rond de zon draaide en niet omgekeerd, nam hij het onmiddellijk voor hem op. Cyrano de Bergerac verklaarde zich atheïst en begon giftige stukjes te schrijven. “Ik schrijf met mijn degen” had hij eens gezegd. In een tijd dat de kardinalen Mazarin en Richelieu het in Frankrijk voor het zeggen hadden was dat gevaarlijk!
Dit is de echte Cyrano. Net als in het toneelstuk had de échte Cyrano ook een kanjer van een neus!
"Cyrano de Bergerac" by Stifts- och landsbiblioteket i Skara
In 1657 schreef hij een grappig boekje: “De Andere Wereld”. Het werd in 1993 in het Nederlands vertaald door Jan Mysjkin en uitgegeven bij Houtekiet. Cyrano de Bergerac vertelt dat hij op de maan geweest is. Eigenlijk gebruikt hij die gefantaseerde reis om kritiek te geven op de samenleving en de politiek van Frankrijk. Zo lopen maanbewoners op handen en voeten en kunnen ze niet begrijpen waarom hij rechtop loopt; je hebt toch vier poten? Ja, denkt Cyrano de Bergerac, we lopen rechtop omdat iedereen dat doet maar is het daarom wel juist? Zo filosofeert hij verder tot uiteindelijk niets nog zeker lijkt.
Heel leuk is zijn eerste poging om de maan te bereiken. Hij hangt allemaal flesjes om die gevuld zijn met dauw. Door de zonnestralen warmen die op en langzaam begint onze held te stijgen. Knotsgek natuurlijk! Maar Jan Mysjkin vertelt erbij dat Cyrano de Bergerac zich baseerde op een kinderspelletje: een ei werd eerst leeggezogen, dan liet je er enkele dauwdruppels inlopen en je sloot het gaatje af met een beetje was. Als je het ei in de zon liet liggen, ging het onder invloed van de warme lucht en de waterdamp eventjes zweven.
Kan dat wel? Dat moeten we uitproberen!
"Cyrano's first attempt to fly" by Toronto Public Library Special Collections
Van proceszak tot koffiezak
In de late middeleeuwen werden de dossierstukken van een proces niet in een dossiermap opgeborgen, maar in jutezakken gestopt. Tijdens het proces werden de zakken aan een haakje gehangen. Daarom spreken we nu nog over: “de zaak is hangende” en “een zaak aanhangig maken”.
De boerenadvocaat, 1620, Groeningemuseum, " by Pieter Breughel de Jonge”. Je ziet de proceszakken aan nagels hangen.
Op de griffie, het secretariaat van de rechtbank, werden de zakken “geëvangeliseerd”. Dat wil zeggen: er werd een stukje perkament op genaaid waarop de namen van de partijen stonden, bv, Janssens tegen Peeters. Evangeliseren is een oud Nederlands woord en betekent: nauwkeurig onderzoeken en verzamelen. Na het proces kregen de zakken een nummer en werden op zolder opgeborgen.
Iemand die zijn hele leven in het archief van Mechelen werkte, kwam met een sterk verhaal. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen er gebrek was aan alles en nog wat, konden ze nergens koffiefilters krijgen. Toen hebben ze die proceszakken daarvoor gebruikt!
Hoe zou koffie smaken die gefilterd is in zakken die een paar honderd jaar op zolder lagen?
Dit is een echte proceszak uit het stadsarchief van Amsterdam. https://archief.amsterdam/inventarissen/scans/5073/2.10.2.6.140/start/0/limit/10/highlight/1
Kopje Qahwa?
Het woord koffie komt van het Arabische “qahwa”. Dat betekende oorspronkelijk wijn. Niet zo vreemd want Arabieren vonden koffie even opwekkend als wijn. Maar een goede moslim drinkt geen wijn en koffie werd dan ook een tijdje verboden. Er kwamen islamgeleerden aan te pas om dat verbod op te heffen.
De Arabieren hadden de boontjes leren kennen in Kaffa in Jemen. Het zou dus ook best kunnen dat koffie gewoon naar Kaffa genoemd werd.
Misschien blijft het koffiedik kijken. Maar dat is iets voor waarzeggers. Bij Turkse koffie bleef het koffiedik in het kopje liggen. Dat kwakte je op een schoteltje. Uit de vorm van die koffiedikvlek kon je weten wat iemand te wachten stond. Probeer het maar eens. Lijkt de vlek op een vis dan betekent dat verdriet. Is het een vogel dan krijg je goed nieuws, en een hart is liefde natuurlijk. Maar het is niet zeker dat het werkt.
Wel zeker is dat het Russische woord kófe uit het Nederlands komt. Tsaar Peter de Grote verbleef met enkele Russen een tijdje in Nederland om de scheepsbouw te bestuderen. Zo raakte het woord in Rusland.
Een tip. Het schijnt dat Turkse meisjes koffiedik kijken (kahve fali) super vinden. Ga het eens vragen bij de Turkse buren. Anders kan je nog altijd theeblaadjes kijken, ook leuk.
"Turkish Coffee grounds - degustation - Ottoman Cuisine" by avlxyz